PREPARADOS VEXETAIS:

1. Introducción.

Hoxe en día a utilización de abonos químicos e fitotóxicos na agricultura está tan xeneralizado, que incluso aquelas persoas que producen a súa horta para autoconsumo abusan deles. É mais, ven inviable a obtención de boas colleitas sin a aplicación dos mesmos. 

A pregunta que nos podemos plantexar nestes momentos é: cando e por que comezou a utilizarse este tipo de productos ? e, sobre todo : como facían os nosos ancestros para obter boas colleitas sen utilizalos? 

 A agricultura industrial, tal como a coñecemos hoxe en día, ten unha doble orixe. Por un lado a necesidade de dar alimento a unha poboación mundial cada vez maior e por outro, o interese das empresas armamentísticas por desfacerse dos excedentes acumulados ó remate das dúas guerras mundias. A pólvora foi transformada en abono químico e as armas químicas modificadas para ser utilizadas como plaguicidas. 

50 anos de revolución verde veñen a demostrar que a industrialización da agricultura, non só non rematou coa fame do mundo, se non que xerou novos problemas, tanto sanitarios como ambientais i sociais.

Como se explica entón que hai 100 anos se puideran producir boas colleitas sen utilizar productos de síntese química.

A resposta é doada. Aplicando técnicas respetuosas coa natureza (rotacións de cultivos, asociacións, uso de abonos verdes e preparados vexetais,...) e intentando imitar os ecosistemas naturais en lugar de doblegalos.

Os ecosistemas son elementos moi complexos i existen moitas interrelacións entre as diferentes especies de animais e de plantas. Entre estas relacións que establecen as plantas entre si están as de protexerse e coidarse, como boas compañeiras. Todo isto xa o intuían os nosos ancestros.

Froito desta observación naceu a idea de que, preparando extractos ou puríns a partir de determinadas plantas podíanse curar outras plantas.

As primeiras fórmulas, transmitidas de forma oral, non detallaban o procedemento para a súa elaboración, co cal o bo resultado era casi froito do azar.

A partir destas primeiras fórmulas, xente sensible e con inquedanzas propuxéronse mellorar estes tratamentos. O control do proceso de principio a fin é fundamental para obter un bo resultado. Búscase a maneira de tratar sen tóxicos os problemas da horta e do xardín.

Moitos dos extractos utilizados en hortas e xardíns son estimulantes das plantas, e o que perseguen e previr a aparición das enfermidades. Existen, aparte,  preparados paliativos, pero é sempre interesante coñecer a orixe das enfermidades, antes de actuar sobre os síntomas.

 2. Por que usar os preparados vexetais?.

 - Son económicos. As plantas recóllense da propia natureza e, incluso se cultivas nas nosas hortas e xardíns. Como moito temos que comprar algunha planta difícil de atopar ou cultivar, e non son moi custosas.

- Non entrañan riscos para a saúde. Non fai falla protexerse coma un astronauta cando se levan a cabo as aplicacións destes productos. Son inocuos para nenos e para animais domésticos.

 - Preparalos pode chegar a ser un entretemento. A recolección das plantas pódese plantexar coma unha pequena excursión, e a elaboración dos preparados como unha sesión de cociña.

- Non tenden a debilitar á planta. A maior parte dos productos de síntese química non só acaban con gran parte da vida, se non que tamén favorecen o debilitamento da planta. Isto non sucede cos preparados vexetais, que lle aportan ás plantas unha serie de elementos nutritivos que potencian o seu sistema defensivo.

- Axúdannos a converter os problemas en solucións. Moitas das mal chamadas malas herbas, son captadoras de nutrientes do solo. Cos preparados destas plantas podemos aportar os nosos cultivos uns nutrientes que, por si solas serían incapaces de captar.

- Son respectuosos co medioambiente. Son biodegradables, co cal non van a supoñer un problema de contaminación para o solo e para os mananciais.

3. Definición e tipos de preparados.

 3.1  Extractos fermentados. Son o resultado de poñer a fermentar en auga, de maneira espontánea e controlada, fragmentos vexetais.

3.2  Decoccións. Consiste en poñer plantas en auga e deixalas ferver a lume lento durante un mínimo de 20 minutos. Pasado este tempo retírase do lume e déixase enfriar coa tapa posta.

3.3  Infusión.  Consiste en botar as plantas en auga a ferver, retirando o recipiente do lume e deixándoo enfriar,  tamén coa tapa posta.

3.4  Maceración. Consiste en deixar en auga as plantas a temperatura ambiente durante 24 horas.

4. Material necesario.

Para levar a cabo a preparación dos extractos vexetais son necesarios unha serie de materiais. A maiores, dependo do grado de profesionalidade que queiramos aplicar, poderemos contar con outros secundarios.

Materias fundamentais:

-         Recipientes para recollida das plantas. Sacos, capachos, caldeiros,…

-         Utensilios para cortalas e trocealas. Tixeiras, coitelos, fouces,…

-         Báscula.

-         Vaso medidor.

-         Recipientes de plástico de distintas medidas para facer as maceracións e as fermentacións (de 10 l a 200 l, segundo preferencias e necesidades).

-         Recipientes de plástico ou vidro para almacenar as fermentacións.

-         Tarteiras de aceiro inoxidable para preparar as decoccións e as infusións.

-         Unha cociña para quenta-la auga.

-         Embude e coador.

-         Nebulizador ou máquina de sulfatar.

-         Regadeira ou caldeiro.

Outros materiais de utilidade:

-         Machacador de allos.

-         pH-metro.

-         Estación meteorolóxica.

-         Termómetro.

-         Lupa.

 5. Pasos a seguir para a elaboración dos preparados.

5.1 Que auga empregar. A mellor auga a utilizar para a elaboración dos preparados vexetais é a auga de chuvia.  A auga de chuvia pódese recoller colocando recipientes nas baixantes dos tellados. OLLO!!! Os tellados de Uralita conteñen substancias nocivas como o amianto que poden ser arrastradas coa auga da chuvia.

A auga da traída ten o inconveniente do cloro. Para superar este inconveniente deposítase a auga en capachos e se deixa ó aire libre durante 2-4 días, removendo de vez en cando para que difunda o cloro. 

5.2 Recipientes  a utilizar. Para levar a cabo as maceracións e as fermentacións é recomendable os recipientes de plástico ou aceiro inoxidable.

Non utilizar nunca recipientes de metal, porque se poden oxidar. Os de madeira poderían utilizarse, aínda que teñen certos inconvenientes (son máis pesados, teñen fugas cando se secan, poden ter taninos cando son novos e materiales tóxicos si antes foron usados para elaborar viño).

Débense usar recipientes sobredimensionados (si queremos preparar 10 litros usamos un recipiente de 15), procurando que sexan máis altos que anchos.

5.3 Recolección das plantas.  As plantas utilizadas para elaborar os preparados deben recollerse en épocas de pouca humidade. Cando se trata de utilizar partes aéreas das plantas (follas, flores e tallos), é mellor recollelas pola mañá, antes do mediodía. No caso das raíces a recolección será pola tarde.

As plantas a utilizar non poden conter sementes. Hai incluso preparados que desaconsellan a recolección de plantas con flor.

5.4 Dose das plantas. Por norma xeral, a cantidade de planta a utilizar é de 1 kg de planta fresca por cada 10 litros de auga. No caso de que as plantas sexan secas as cantidades son de 100 a 200 g por cada 10 litros de auga. Estas cantidades poden variar en función da planta a empregar.

6. Peculiaridades dos extractos fermentados.

6.1 Unha boa preparación da planta. Para levar a cabo unha boa fermentación convén trocear minuciosamente as plantas. Deste xeito rómpense as ampollas que conteñen as substancias activas das plantas, facendo o extracto máis eficaz.

6.2 O control da fermentación. Preparar un extracto fermentado non consiste en poñer as plantas nun barreño con auga e deixalo ata que se podreza.

Débese controlar a fermentación para evitar putrefaccións. Para iso hai que ter en conta primeiro a Tª da auga (entre 15 e 25 ºC é a ideal) e a Tª ambiente. A maior Tª ambiente, máis rápida é a fermentación. Por norma xeral, a unha Tª constante de 18-20 ºC un extracto está listo en 2 semanas.

O recipiente que contén o extracto a fermentar podémolo poñer, preferiblemente nun sótano ou nun garaxe, ou nun lugar onde a Tª sexa máis ou menos constante. Nas adegas a Tª pode ser demasiado baixa, e nun alboio demasiado alta.

Para controlar a fermentación hai que remover todos os días durante varios minutos de forma enérxica cun pao.

6.3 O bo punto e os cheiros. Durante a fermentación fórmase unha capa de escuma na superficie coas burbullas que ascenden dende abaixo a modo de efervescencia. Non confundir coas burbullas de aire habituais que resultan do simple removido.  Cando esa  efervescencia non aparece ó remover, a fermentación xa rematou. Temos entón 2 días para filtrar e trasegar o extracto.

En canto ós cheiros, convén dicir que non todos os extractos teñen porque ter cheiros desagradables. Hainos que cheiran máis que outros.

6.4 Un filtrado minucioso. O filtrado é útil para estabilizar o extracto de cara a súa conservación, e fundamental para evitar atascar os filtros dos pulverizadores. A filtración pode levarse a cabo cun simple coador de cociña, unhas peneiras plásticas ou unha tea vella de loneta, felpa ou algodón. Evitar o uso de filtros de café.

Algúns estudios teñen demostrado que un extracto demasiado filtrado pode perder eficacia.

6.5 Almacenaxe e duración dos extractos. Unha vez filtrado, o extracto conservarase nun recipiente pechado de plástico, vidro ou aceiro inoxidable. Unha garrafa do viño de 5 litros soen ser ideais. Conservalas nunha adega, ó abrigo da luz, a unha Tª en torno ós 12 ºC.  Convén etiquetalo correctamente.

Aínda que se recomenda usar os extractos nun plazo de 3-4 meses, hai xente que os conserva dun ano para outro. Ás veces algunha garrafa ponse a refermententar, e convén purgala para quitarlle o gas.

6.6 A necesidade de diluír. Os extractos fermentados non se usan tan cal, hai que diluílos en auga. En función de si se van a utilizar para regar ou para aplicación foliar, a concentración será diferente.

6.7 As causas dos fracasos.  As principais causas dun extracto fermentado defectuoso son:

- A calidade da auga (auga ferruxinosa, auga fría, auga quente,...)

- Esquecerse de remover o extracto cada día.

- Mesturar diferentes plantas ó realizar a preparación.

- Realizar a preparación nun lugar onde a Tª varía moito.

- Esperar demasiado tempo antes de trasegar e filtrar.

7. Peculiaridades das decoccións e infusións.

- Decoccións. Neste caso non é necesario ser tan rigorosos co troceado das plantas.

Algunhas decoccións precisan dunha maceración previa das plantas durante 24 horas.

As decoccións deben ser utilizadas canto antes, unha vez enfriadas, xa que só se conservan durante poucas horas. Pasado ese tempo comezan a fermentar.

- Infusións. As infusións son empregadas directamente, sen necesidade de diluír. Ó igual que as decoccións, as infusións non se almacenan. Pódense gardar uns días no frigorífico nunha botella de gasosa.

8. Peculiaridades das maceracións.

Ó igual que nos extractos fermentados, convén trocear ben as plantas que se van a utilizar. Unha vez transcorridas as 24 de maceración débese aplicar sen diluír. De non facelo así poderíase iniciar a fermentación. A vantaxe que ten é que é rápido, e nos pode sacar dun apuro.

9. Como utilizar os extractos fermentados.

9.1 Rego e pulverización. Os extractos poden usarse para regar as plantas polo pé ou pulverizarse sobre as follas e tallos. En función do que se faga a dose será diferente. No primeiro caso o extracto dilúese en auga ó 20 % (2 litros de extracto en 8 litros de auga), e no segundo caso ó 10% (1 litro de extracto en 9 litros de auga). Para preparalos vertemos nun recipiente a metade da auga, despois o extracto e por último o resto da auga. Axítase durante 10 minutos (dinamización), cun utensilio de madeira ou plástico no sentido das agullas do reloxo. O líquido formará un remuíño. Deixamos que xire só o líquido e paramos o xiro cambiando en sentido anti-horario de golpe. Repetimos este ciclo ata cumprir os 10 minutos. No caso de pulverizar filtramos a preparación colocando un coador na boca do pulverizador. Isto reducirá o risco de atasco da boquilla.

9.2 Como e canto regar. Para regar convén utilizar auga de calidade e que estea a unha temperatura de 15 a 25 ºC. O máis axeitado é utilizar unha regadeira de plástico ou galvanizada. Hai que regar polo pé das plantas, evitando mollar as follas. O rego con extracto fermentado debe realizarse pola tarde. Unha regadeira de 10 litros permítenos regar 10 metros lineais.

9.3 Como e canto pulverizar. Ó igual que antes, a calidade da auga e a temperatura da mesma débense ter en conta. Para pulverizar utilizaremos unha máquina de sulfatar ou pulverizador. Pódense pulverizar as follas e tallos e o solo. A pulverización das follas debe ser moi fina. No caso do solo podemos usar unha pulverización máis grosa. As follas hai que impregnalas, pero non empapalas, coidando de darlle tanto por arriba como por abaixo. O movemento para pulverizar debe ser vertical, de arriba a abaixo e de abaixo arriba.

A pulverización levarase a cabo pola mañá cando queremos estimular a planta e pola tarde como tratamento contra insectos. No caso de enfermidades por fungos a pulverización pode realizarse indiferentemente pola mañá ou pola tarde, evitando as horas de maior insolación (de 12 a 18 horas).

A proporción de extracto a empregar será de 4 a 6 litros por hectárea, é dicir, con medio litro de extracto temos suficiente para aplicar sobre unha superficie de 1000 m2.

9.4 Condicións meteorolóxicas ideais. Unha regra básica é tratar cando as plantas estean receptivas.

É interesante tratar despois dunha chuvia. Non pulverizar si se anuncian chuvias ou tormentas.

En caso de seca é importante regar bastante as plantas o día anterior, si non a savia non circulará. A humidade ideal está entre o 45 % e o 60 %. Por debaixo destes valores hai riscos de queimaduras, e por riba o tratamento non é asimilado.

Unha temperatura inferior a 12-14 ºC non é favorable ós tratamentos.

Entre os meses de Xulio e Setembro tratar pola mañá moi cedo ou ó atardecer.

10. Tratamentos segundo as estacións. 

A finais de inverno (febreiro e marzo) o extracto fermentado de estruga ó 20 % aplicado no solo favorece a subida da savia e reactiva a flora bacteriana.

En primavera é importante pulverizar con extractos estimulantes unha vez cada 15 días, e o uso de preparados funxicidas, repelentes e insecticidas cando existan ameazas de ataque.

En verán a frecuencia das pulverizacións dos extractos estimulantes reducirase a unha vez ó mes. É a época, ademais, onde aparecen moitas enfermidades e insectos, para os cales usaremos o preparado máis axeitado.

En outono non sirve de nada pulverizar, xa que as follas xa non son funcionais, pero si é interesante regar o pé das plantas.

En inverno non se rega. Como moito aplícanse pulverizacións sobre as cochinillas en árbores frutais.

11. Casos prácticos.

11.1 O extracto fermentado de estruga. Recoller as partes aéreas da planta (follas e tallos), coidando de non coller aquelas plantas que teñan xa sementes. Necesitaranse de 700  g a 1 kg de planta fresca por 10 l de auga. Trocéanse minuciosamente as estrugas e se introducen no recipiente onde se vai levar a cabo a fermentación. Vértese a auga sobre as estrugas troceadas. Déixase fermentar, removendo todos os días durante uns minutos. Cando a preparación estea lista fíltrase e almacénase.

O extracto fermentado de estruga utilízase como estimulante e revitalizante das plantas, e se pode engadir na pilla de compost para acelerar o proceso de descomposición.

Este extracto pode usarse para regar ou para pulverizar sobre a planta.

11.2 O extracto fermentado de fento. Recoller as partes aéreas dos fentos (tallos e follas), procurando que non teñan esporas (granuliños marróns na parte de abaixo das follas). Necesitaranse de 1 kg de planta fresca por 10 l de auga. Trocéanse minuciosamente os fentos e se introducen no recipiente onde se vai levar a cabo a fermentación. Vértese a auga sobre os fentos troceados. Déixase fermentar, removendo todos os días durante uns minutos. Cando a preparación estea lista fíltrase e almacénase.

O extracto fermentado de fento ten acción insecticida e repulsiva. É bastante efectivo sobre o verme do arame nas patacas (diluído ó 10 % e pulverizado no solo 2 veces antes da plantación).

11.3 Decocción de cola de cabalo. Bótanse 10 g de cola de cabalo seca en 2 litros de auga fría e quéntase, deixándoa ferver durante 20 minutos. Déixase enfriar a decocción, engádense 8 l de auga e se remove durante 10 minutos. Cólase a decocción e se pulveriza o solo baixo as plantas enfermas a razón de 10 litros sobre 100 m². A decocción tamén sirve como preventivo.

11.4 Infusión de lavanda.  Utilizar 100 g de planta fresca, que se depositan nun recipiente. Ponse 1 litro de auga a quentar e cando ferva se retira do lume e se deposita sobre a lavanda. Tápase e déixase enfriar. Cando enfríe cólase e aplícase sen diluír.

A infusión de lavanda é axuda a repeler moitos insectos.

11.5 A maceración rápida de tomate. Cóllense 2 puñados de follas e chupóns de tomate e póñense nun recipiente. Engádenselle 2 litros de auga e se deixa macerando 2 horas.

Este preparado repele a bolboreta branca da col, e convén botalo en época de voo para evitar a posta de ovos.

12. Outras recetas de interés.

12.1 O extracto fermentado de consuelda. Recoller as follas frescas e trocealas ben. Necesítase 1 kg de planta por 10 l de auga. Introducir as follas troceadas de consuelda no recipiente onde se vai levar a cabo a maceración. Vértese a auga sobre a consuelda troceada. Déixase fermentar, removendo todos os días durante uns minutos. Cando a preparación estea lista fíltrase e almacénase.

O extracto fermentado de consuelda utilízase como estimulante e revitalizante das plantas.

Este extracto pode usarse para regar ou para pulverizar sobre a planta.

12.2 A infusión de estruga. Utilizar 100 g de planta fresca, que se depositan nun recipiente. Ponse 1 litros de auga a quentar e cando ferva se retira do lume e se deposita sobre as estrugas. Tápase e déixase enfriar. Cando enfríe cólase e aplícase sen diluir.

A infusión de estruga é moi eficaz contra algúns pulgóns.

12.3 A maceración de milenrama. Para elaborar este preparado utilizamos 20 g de flores secas maceradas nun litro de auga durante 24 horas.

A maceración de milenrama reforza os preparados funxicidas.

Para a súa utilización vertemos un litro do macerado en 10 litros de preparación funxicida (decocción de cola de cabalo).